Otóż, nie jest to tak do końca, bowiem zapis testamentowy Żeromskiego dotyczył gruntu położonego na Armatniej Górze i obiektów Chaty-pracowni oraz Mauzoleum Adama Żeromskiego. Na temat Ochronki Żeromski wypowiedział się w stosownym oświadczeniu spisanym po śmierci syna Adama. Przytoczę je w całości:
Oświadczenie S. Żeromskiego ws. Ochronki (w zbiorach MSŻ, nr inw. 940/3)
Wobec życzenia zgłoszonego przez obecny Zarząd Ochrony w Nałęczowie, to jest przez PP. Stefana Jackowskiego, Ludwika Kohlsdorffa, Franciszka Pawlaka i Felicję Sulkowską, aby instytucyę tę nazwać „Ochrona imienia ś.p. Adama Żeromskiego”, przyjmując tę propozycyę z głęboką i niewygasłą wdzięcznością, stwierdzam ponownie, iż ochrona ta była i jest własnością społeczności Nałęczowa a skoro Towarzystwo „Światło” opiekujące się nią dawniej rozwiązane zostało, niniejszym aktem zapoczątkowuję ustanowienie Komitetu Opiekuńczego, który by prawa i obowiązki czasowego posiadania tej oświatowej instytucyi wziął na siebie.
Skład osobisty Komitetu Opiekuńczego Ochrony imienia ś.p. Adama Żeromskiego w Nałęczowie winien być następujący: - Stefan Jackowski, Ludwik Kohlsdorff, Bolesław Miklaszewski, Walenty Maciążek, Franciszek Pawlak, Felicja Sulkowska, Henryka Witkiewiczowa, Jan Witkiewicz i Oktawia Żeromska – z prawem kooptacji innych osób.
Komitet Opiekuńczy winien mieć prawo
- zarządzania budynkiem i gruntem ochrony,
- czuwania nad kierunkiem i biegiem pracy oświatowej w ochronie i czytelni,
- decyzyi w sprawie udzielania pozwoleń na podejmowanie innych przedsięwzięć oświatowych w lokalu, czy na gruncie ochrony;
oraz obowiązek
- konserwacji i restaurowania budynku,
- dążenia do rozwoju w udoskonaleniu instytucyi.
Oświadczam niniejszem, iż skoro tylko Komitet Opiekuńczy Ochrony imienia ś.p. Adama Żeromskiego w Nałęczowie dojdzie do przeświadczenia i postanowienia, że tytuł własności budynku i gruntu, niegdyś za czasów rosyjskich, wobec chaosu stosunków, dla zabezpieczenia ciągłości pracy od uzurpacyi wszelakich wrogich czynników rejentalnie zapisany na imię Stefana Żeromskiego, należy przelać na Ministerstwo Oświaty Narodowej wolnej Polski, czy na inną instytucyę oświatową, która wolę powyższą spełniać będzie, i skoro mnie o tej swojej decyzyi pisemnie zawiadomi, natychmiast prawo posiadania ziemi i budynku na mnie włożone przekażę władzy, czy instytucyi wskazanej mi przez Komitet Opiekuńczy, w sposób prawnie przepisany.
Nałęczów
dnia 4 sierpnia 1918 roku.
Jak wynika z powyższego oświadczenia – Ochronka była i jest własnością społeczności Nałęczowa. Po ośmiu latach niszczenia, kiedy kolejne pomysły na jej funkcjonowanie upadały, kiedy wreszcie udało się wyremontować i zagospodarować obiekt i przekazać w ręce bezdomnemu dotąd Towarzystwu Przyjaciół Nałęczowa, rzec można – kontynuatorowi tradycji Towarzystwa Oświatowego „Światło”, wypadałoby nie podważać tej decyzji, a starać się wypełniać obowiązek narzucony przez Żeromskiego i zapisany w punkcie „d” oświadczenia – czyli dążyć do rozwoju w udoskonaleniu instytucji.
Każdy może mieć w tym swój udział.